Tadasana Yoga pose: आजच्या तंत्रज्ञानाच्या युगात बहुतेक लोक दिवसभर डेस्कटॉप, लॅपटॉप किंवा टीव्ही, मोबाइल समोर वाकून बसलेले असतात किंवा बाईक रायडींग किंव्हा कार ड्रायविंग करताना सुद्धा थोडे पुढच्या बाजूस वाकावे लागते. फुरसतीच्या वेळातही बहुतेकजण टीव्ही पाहणे, मोबाईल स्क्रोल करणे किंवा सोशल मीडियावर वेळ घालवत असतात पण अशा सवयी मात्र आपल्या हळूहळू शरीरावर नकारात्मक परिणाम करत असतात
अशा सततच्या बसून राहण्याच्या जीवनशैलीमुळे आपल्या शरीराचा पाठीचा कणा वाकणे, खांदे पुढे झुकणे, स्नायू ताणले जाणे आणि शरीराची नैसर्गिक मुद्रा (posture) बिघडणे या समस्या सामान्य झाल्या आहेत. जर आपण दीर्घकाळ याकडे दुर्लक्ष केले तर पाठदुखी, मानदुखी आणि थकवा यासारख्या समस्या निर्माण होतात.
ज्या लोकांकडे व्यायामासाठी किंवा जिमसाठी वेळ नसतो, त्यांच्यासाठी ताडासन (पर्वतासन) हा एक सोपा आणि प्रभावी उपाय आहे. हे आसन कुठेही, कोणत्याही वेळेला काही मिनिटांसाठी केले तरी शरीराला ताण, संतुलन आणि स्थैर्य मिळते.
जेव्हा आपण या आसनात योग्य पद्धतीने उभे राहतो, तेव्हा पाठीचा कणा आपल्या नैसर्गिक वक्रतेत येतो, श्वासोच्छ्वास सुधारतो आणि शरीराचे alignment (संतुलन) योग्य प्रकारे बसते. हे आसन दिसायला सोपे असले तरी, प्रत्येक स्नायू, हाड आणि श्वास यावर लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक असते.
योगाच्या अभ्यासात हे आसन “बेसिक स्टँडिंग पोझ” म्हणून ओळखले जाते. इतर सर्व उभ्या आसनांचे पायाभूत तत्त्व म्हणून ताडासनाचे महत्त्व खूप मोठे आहे, कारण याच आसनातून शरीराला योग्य स्थिरता, ताठरपणा आणि जागरूकता मिळते.
ताडासन म्हणजे काय?
ताडासन हे सर्व उभ्या योगासनांचे मूळ आहे. या आसनात आपण अगदी पर्वताप्रमाणे स्थिर, ताठ आणि शांत उभे राहतो. त्यामुळे याला Mountain Pose असेही म्हणतात.
‘ताडासन’ हा संस्कृत शब्द ‘ताडा’ (ज्याचा अर्थ ‘पर्वत’) आणि ‘आसन’ (ज्याचा अर्थ ‘मुद्रा’ किंवा ‘बैठक’) या दोन शब्दांनी बनलेला आहे. ताडासन हे वृक्षाप्रमाणे किंवा विशाल पर्वताप्रमाणे (स्थिर आणि मजबूत) उभे राहण्याचे शारीरिक प्रतीक आहे. म्हणूनच याला पर्वतासन किंवा पाम ट्री पोस्चर असेही म्हणतात.
जेव्हा एखादी व्यक्ती ताडासन स्थितीत उभी राहते, तेव्हा तिचा पाठीचा कणा (vertebral column) त्याच्या नैसर्गिक वक्रतांमध्ये (natural curves) पूर्णपणे संरेखित होतो. यामुळे पाठीच्या कण्याची स्थिरता आणि चैतन्य वाढते. सूर्य नमस्काराची (सूर्य नमस्कार) प्रारंभिक स्थिती असल्याने, ताडासन हे एक मूलभूत योगासन आहे जे अनेक इतर उभ्या योग आसनांसाठी (पाया) तयार करते.
Tadasana Yoga pose केवळ तुमच्या सर्व प्रमुख स्नायूंवर कार्य करते ज्यामुळे तुमची मुद्रा (देहस्थिती) चांगली होते, तर तुम्हाला तुमच्या बैठ्या कामाच्या वेळी वेदनामुक्त अनुभवही देते. (शारीरिक आराम देते). ते तुमच्या सांगाड्याला (skeleton) पुन्हा संरेखित करते आणि त्याला तटस्थ स्थितीत (neutral stance) आणते.
वैज्ञानिकदृष्ट्या, या आसनात येण्यासाठी लागणाऱ्या स्नायूंच्या प्रयत्नांवर पवित्रा अवलंबून असतो, ज्यामुळे मुख्य स्नायू (core muscles) मजबूत होतात आणि वाकलेली पाठ सरळ होते. याव्यतिरिक्त, ते तुमचे खांदे, घोटाळे, मांड्या, गुडघे आणि पाठ यांनाही बळकटी देते.
ताडासन कधी करावे?
या Tadasana Yoga pose आसनाची खास गोष्ट म्हणजे हे दिवसातील कोणत्याही वेळी सहज करता येते. इतर सुरुवातीच्या योगासनांसारखेच, हे करताना पोट पूर्ण रिकामे असणे गरजेचे नाही. मात्र, जर तुम्ही संपूर्ण योगाभ्यास करणार असाल आणि इतर आसनांसोबत हे करत असाल, तर हे आसन करण्यापूर्वी किमान 3 ते 4 तास आधी जेवण करणे चांगले. तसेच, योग करताना मध्ये व्यत्यय येऊ नये म्हणून शरीर स्वच्छ ठेवणे आणि आतडे रिकामे असणेही महत्त्वाचे आहे.
ताडासन कसे करावे
कोणत्याही योगासनाचा जास्तीत जास्त आरोग्य लाभ घेण्यासाठी ते योग्य क्रमाने केले पाहिजे. ताडासन करण्यासाठी खालील पायऱ्या आहेत: Tadasana Yoga pose
- सरळ उभे राहा आणि तुमच्या दोन्ही पायांमध्ये सुमारे २ इंच अंतर ठेवा. पायांचे मोठे बोट (अंगठे) एकमेकांना हलकेच स्पर्श करत असतील अशा स्थितीत स्थिर उभे राहा. ही स्थिती शरीराचे संतुलन योग्य राखण्यास मदत करते.
- आता श्वास आत घ्या आणि तुमचे दोन्ही हात खांद्यांच्या समोरून हळूहळू वर उचला. नंतर दोन्ही हातांची बोटे एकमेकांत गुंफा आणि मनगट बाहेरच्या दिशेने फिरवा, म्हणजे तळहात वरच्या बाजूला येतील.
- पुन्हा श्वास आत घेताना हात डोक्याच्या वर उचला आणि शरीर पूर्णपणे ताणून घ्या. हात वर जात असताना तुमच्या टाचाही जमिनीवरून वर उचला आणि संपूर्ण शरीराचे वजन पायांच्या बोटांवर संतुलित ठेवा.
- यावेळी तुमच्या मांडीच्या पुढील स्नायूंना घट्ट करा आणि वर खेचा, त्यामुळे गुडघ्यांचे हाड वर येतील. दोन्ही मांड्या थोड्या आतल्या बाजूला फिरवा, ज्यामुळे बसण्याची हाडे (sit bones) थोडी रुंद होतील आणि शरीर अधिक स्थिर राहील.
- पाठीचा कणा नैसर्गिक वक्रात ठेवा आणि पोट किंचित आत खेचून घट्ट करा. या स्थितीत २० ते ३० सेकंद किंवा तुम्हाला जसे सोयीचे वाटेल तितका वेळ राहा. Tadasana Yoga pose
- नंतर हळू हळू टाचा खाली आणा, श्वास बाहेर सोडा आणि हातांची बोटे सैल करा. शेवटी दोन्ही हात बाजूला खाली आणून शरीराला आराम द्या आणि पुन्हा सुरुवातीच्या स्थितीत या.
ताडासनचे फायदे
जरी ताडासन या आरोग्य समस्यांवर प्राथमिक उपचार नसले तरी, खालील आरोग्य विकृतींमुळे (health aberrations) उद्भवणाऱ्या वेदना आणि अस्वस्थता कमी करण्यासाठी ते खूप महत्त्वाचे ठरू शकते: Tadasana Yoga pose
- मुद्रा सुधारते: ताडासन हे अशा लोकांसाठी अत्यंत उपयुक्त आसन आहे ज्यांना चालताना, उभे राहताना किंवा बसताना वाकण्याची सवय असते. हे आसन नियमितपणे केल्याने पाठीचा कणा सरळ राहतो आणि शरीराचे संतुलन सुधारते. हळूहळू वाकलेल्या स्थितीमुळे होणारी पाठदुखी कमी होते आणि शरीर आपोआप ताठ उभे राहण्याची सवय लावते. त्यामुळे आत्मविश्वास वाढतो आणि व्यक्ती अधिक आकर्षक व तंदुरुस्त दिसते.
- उंची वाढविण्यास मदत करते: चांगली उंची व्यक्तिमत्त्वाला नेहमीच अतिरिक्त आकर्षण देते. किशोरवयातील मुलांनी हे आसन नियमितपणे केल्यास शरीरातील स्नायू आणि हाडे नैसर्गिकरित्या ताणली जातात, ज्यामुळे काही प्रमाणात उंची वाढ होऊ शकते. ताडासन करताना शरीरातील प्रत्येक भागाला हलका ताण मिळतो, ज्यामुळे ग्रोथ हार्मोनचे उत्पादन वाढते. हे हार्मोन हाडांच्या वाढीसाठी आणि शरीराच्या संतुलित विकासासाठी आवश्यक असतात. त्यामुळे हे आसन किशोरवयीन मुला-मुलींसाठी विशेष फायदेशीर आहे.
- मानसिक जागरूकता वाढवते: योग हे फक्त शारीरिक हालचालींचे नाही, तर मानसिक आणि आध्यात्मिक संतुलनाचे साधन आहे. ताडासन केल्याने शरीर स्थिर होते आणि मन शांत होते. हे आसन करताना ध्यानाची भावना निर्माण होते, जी व्यक्तीला त्यांच्या अंतर्मनाशी जोडते. यामुळे मनातील ताण, नकारात्मक विचार आणि चिंता कमी होतात. नियमित सरावाने सर्जनशीलता, आत्मविश्वास आणि एकाग्रता वाढते, तसेच मन अधिक प्रसन्न आणि शांत राहते.
- श्वासोच्छ्वास सुधारते: आजच्या प्रदूषित वातावरणामुळे अनेकांना श्वास घेण्यास त्रास होतो किंवा फुफ्फुसांची क्षमता कमी होते. ताडासन करताना छाती आणि फुफ्फुसांना विस्तार मिळतो, ज्यामुळे ऑक्सिजनचा प्रवाह सुधारतो. हे आसन फुफ्फुसांमधील ‘अल्व्हिओलर पॅसेजेस’ खुले करते आणि श्वास खोलवर घेण्यास मदत करते. परिणामी श्वसनसंस्था मजबूत होते आणि श्वासोच्छ्वासाशी संबंधित समस्या कमी होतात.
- वजन कमी करण्यास मदत करते: योग हे शरीर आणि मन यांच्यातील संतुलन साधणारे साधन आहे. ताडासन केल्याने शरीरातील चयापचय (metabolism) वाढतो, ज्यामुळे कॅलरी जळण्याचा वेग वाढतो. नियमित सरावाने शरीर अधिक तंदुरुस्त होते, चरबी कमी होते आणि ऊर्जा पातळी वाढते. हे आसन इतर योगासनांसोबत केल्यास वजन नियंत्रणात ठेवणे सोपे जाते. Tadasana Yoga pose
- COPD (क्रॉनिक ऑब्स्ट्रक्टिव्ह पल्मोनरी डिसीज): या आजारात फुफ्फुसांवर ताण येतो आणि श्वास घेणे कठीण होते. ताडासन केल्याने शरीरातील ताण कमी होतो आणि श्वसनसंस्था अधिक कार्यक्षम होते. हे आसन भावनिक तणाव कमी करते, संतुलन वाढवते आणि शरीरातील शक्ती पुन्हा निर्माण करण्यास मदत करते.
- पार्किन्सन्स रोग: ताडासन पार्किन्सन्स रोग असलेल्या व्यक्तींना शरीराचे संतुलन आणि हालचाल सुधारण्यास मदत करते. हे आसन खालच्या भागातील स्नायूंना मजबूत करते, ज्यामुळे चालणे आणि उभे राहणे अधिक स्थिर होते. त्यामुळे व्यक्तीला दैनंदिन कामे अधिक सहजपणे करता येतात.
- अंकिलोजिंग स्पॉन्डिलायटिस (AS): या आजारात पाठीचा कणा कठीण होतो आणि वेदना वाढतात. ताडासन नियमित केल्याने पाठीचा ताण कमी होतो, लवचिकता वाढते आणि वेदना हळूहळू कमी होतात. हे आसन पुनर्संचयित (restorative) स्वरूपाचे असल्यामुळे शरीरातील ताठरपणा दूर करून हालचालींमध्ये सुलभता आणते.
सामान्य चुका
ताडासन (पर्वतासन) हे जरी सोपे दिसत असले, तरी त्यात काही लहान चुका केल्याने आसनाचा परिणाम कमी होतो. त्यामुळे या चुका ओळखून त्या टाळणे महत्त्वाचे आहे: Tadasana Yoga pose
ताडासन घाईघाईने करणे: हे आसन सरळ आणि सोपे वाटल्यामुळे अनेकजण त्याला दुर्लक्षित करून घाईघाईत करतात. परंतु हे चुकीचे आहे. प्रत्येक योगाभ्यासाच्या सुरुवातीला हे आसन काही क्षण शांतपणे आणि लक्षपूर्वक करा.
मांडीचे रोटेशन (Thigh Rotation): नवशिक्यांसाठी ही चूक खूप सामान्य आहे. अनेकदा मांड्या योग्य दिशेने फिरत नाहीत. योग्य रोटेशन शिकण्यासाठी तुम्ही दोन्ही मांड्यांमध्ये एक योगा ब्लॉक ठेऊ शकता. ब्लॉकची लहान बाजू समोरच्या दिशेने ठेवा आणि पायांनी त्याला घट्ट दाबा.
बदलाची गरज आहे का?
Tadasana Yoga pose जर तुम्हाला पाय पूर्णपणे जोडून उभे राहणे कठीण वाटत असेल किंवा शरीर डळमळते असेल, तर काळजी करू नका. तुम्ही पायामधे अंतर वाढवा. यामुळे शरीराला स्थिरता मिळते आणि संतुलन राखणे सोपे जाते.
जर तुम्हाला गुडघ्यांचा त्रास असेल, तर गुडघे घट्ट लॉक करू नका. त्याऐवजी थोडे मऊ किंवा किंचित वाकलेले ठेवा, म्हणजे सांध्यांवर जास्त ताण येणार नाही.
जर उभे राहणे कठीण जात असेल, तर पर्वतासन भिंतीच्या आधाराने किंवा खुर्चीत बसूनही करता येते. भिंतीला टेकून सरळ उभे राहताना, खांद्यांच्या मागे हलका ब्लॉक ठेवला तर संरेखन टिकून राहते आणि शरीराला अतिरिक्त आधार मिळतो.
Tadasana Yoga pose जर तुम्ही खुर्चीत बसून हे करत असाल, तर तुमचे गुडघे ९० अंशाच्या कोनात असावेत. उंची योग्य नसेल तर पायांखाली लहान ब्लॉक किंवा दुमडलेले ब्लँकेट ठेवा. त्यामुळे पाठीचा कणा सरळ राहतो आणि शरीरावर अनावश्यक ताण येत नाही.
सुरक्षितता आणि खबरदारी
ताडासन हे सर्वसाधारणपणे अत्यंत सुरक्षित आणि सोपे आसन आहे, जे बहुतेक लोक सहज करू शकतात. मात्र, काही परिस्थितींमध्ये विशेष काळजी घेणे गरजेचे आहे. जर तुम्हाला आसन करताना चक्कर येते, हलकेपणा जाणवतो किंवा डोके गरगरते असे वाटत असेल, तर लगेच थांबा आणि काही वेळ विश्रांती घ्या. शरीराचा सिग्नल दुर्लक्षित करू नका.
Tadasana Yoga pose जर तुम्ही गर्भवती असाल, तर तुमच्या शरीराला अधिक आधार आणि स्थिरता मिळावी म्हणून पायांमध्ये थोडे अधिक अंतर (wider stance) ठेवा. यामुळे संतुलन राखणे सोपे होते आणि शरीरावर ताण येत नाही. तसेच, नेहमी हळूहळू हालचाली करा आणि श्वासोच्छ्वास नैसर्गिक ठेवा.
तुम्हाला जर सांध्यांचा त्रास, पाठदुखी, खांद्यांचा ताण, किंवा अनिद्रा (Insomnia) सारख्या समस्या असतील, तर हे आसन करण्यापूर्वी डॉक्टरांचा सल्ला घ्या. तसेच, कमी रक्तदाब (Low blood pressure), डोकेदुखी, किंवा चक्कर येणे यांसारख्या स्थितींमध्ये हे आसन टाळावे. ताडासन करताना शरीर स्थिर, मन शांत आणि श्वास नियंत्रित असणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. योग्य मार्गदर्शनाखाली केल्यास हे आसन आरोग्यासाठी Tadasana Yoga pose अत्यंत लाभदायक ठरते.
निष्कर्ष (Conclusion)
ताडासन हे दिसायला जरी सोपे वाटत असले, तरी ते अत्यंत प्रभावी आणि संतुलन साधणारे योगासन आहे. या आसनामुळे शरीराची उभी ठेवण (posture alignment) सुधारते, संतुलन वाढते आणि मनात शांतता निर्माण होते. हे आसन शरीराच्या प्रत्येक भागाला स्थिर ठेवते आणि श्वासोच्छ्वास नियंत्रित ठेवण्यास मदत करते.
आजच्या आधुनिक जीवनशैलीत आपण तासन्तास संगणक, लॅपटॉप किंवा मोबाइलसमोर वाकून बसतो, ज्यामुळे पाठ, मान आणि खांद्यांवर ताण येतो. अशा वेळी ताडासन हा नैसर्गिक तोल पुन्हा प्रस्थापित करण्याचा सोपा पण परिणामकारक उपाय ठरतो. हे आसन शरीर सरळ ठेवण्याची सवय लावते आणि दीर्घकाळ बसून राहिल्यामुळे होणारी कडकपणा कमी करते.
Tadasana Yoga pose दररोज सकाळी काही मिनिटे पर्वतासनाचा सराव केल्यास शरीर अधिक सशक्त होते, मन शांत आणि एकाग्र राहते, तसेच श्वास खोल आणि स्थिर होतो. नियमित सरावामुळे शरीर, मन आणि आत्मा यांचा समतोल साधला जातो; आणि हाच योगाचा खरा उद्देश आहे.
Table of Contents