Niralamb bhujangasana Benifits: योगशास्त्रात भुजंगासन हे अत्यंत प्रसिद्ध आसन आहे. सामान्य भुजंगासन करताना आपण हातांच्या आधाराने छाती व डोके वर उचलतो. परंतु निरालंब भुजंगासन म्हणजे हातांचा आधार न घेता केवळ पाठीच्या स्नायूंच्या शक्तीवर शरीर उचलणे होय.
या आसनाला प्रगत आसन मानले जाते कारण यामध्ये स्नायूंची ताकद, लवचिकता आणि श्वसन नियंत्रण यांचा एकत्रित वापर होतो. नवशिक्यांना हे आसन लगेच जमेलच असे नाही. म्हणूनच सुरुवातीला सरलहस्त भुजंगासन व इतर सोपे प्रकार शिकून घेतल्यानंतरच निरालंब भुजंगासनाचा सराव करणे योग्य ठरते.
क्रिया (करण्याची पद्धत)
पूर्वस्थिती: Niralamb bhujangasana Benifits
सर्वप्रथम पोटावर उलटे झोपा. शरीर पूर्णपणे सैल व शांत ठेवा. दोन्ही पाय ताठ ठेवा, टाच एकत्र ठेवा व श्वास सामान्य घ्या. ही अवस्था म्हणजेच विपरीत शयनस्थिती.
आसनाची स्थिती घेणे: Niralamb bhujangasana Benifits
- हात पाठीमागे सरळ ताणून अंगठे एकमेकात अडकवा.
- श्वास सोडत आणि पुन्हा घेत घेत पाठीच्या स्नायूंच्या ताकदीने हळूहळू डोके व खांदे वर उचला.
- सुरुवातीला हनुवटी वर उचलून मग मान मागे वाकवावी. त्यानंतर छाती वर उचलून खांदेही हळूहळू वर न्यायचे.
- प्रत्येक मणका सावकाश उचलला जात आहे याची जाणीव ठेवावी. यामुळे मणक्यांना समान ताण मिळतो.
- आसनस्थितीत आल्यानंतर श्वास शांत व संथ ठेवा. छाती पूर्णपणे वर आणि खांदे मागे खेचलेले असावेत.
परत येण्याची पद्धत: Niralamb bhujangasana Benifits
- हळूहळू आणि क्रमवार शरीर खाली आणा. प्रथम कंबर, मग पोट, छाती आणि शेवटी मान खाली ठेवा.
- दोन्ही हात पुन्हा जमिनीवर ठेवून विश्रांती घ्या.
आसनस्थितीतील वैशिष्ट्ये
या आसनात हात पाठीवर असल्याने शरीर उचलण्यासाठी कोणताही आधार नसतो. त्यामुळे पाठीच्या स्नायूंवर अधिक कामाचा ताण येतो. यामध्ये पोटाचा आणि मांड्यांचा काही भाग जमिनीवरच राहतो, मात्र छाती आणि खांदे पूर्णपणे वर उचलले जातात. हात मागे सरळ धरल्यामुळे खांदे मागे ओढले जातात व छाती अधिक फुलते.
यामुळे छातीतील स्नायू आणि फुफ्फुसे दोन्ही तंदुरुस्त राहतात. पाय व मांड्यांचे स्नायू पूर्णपणे सैल सोडले की आसन अधिक स्थिर आणि आरामदायी वाटते. या अवस्थेत पाठीच्या कण्याचा ताण अधिक प्रमाणात जाणवतो.
कालावधी
नवशिक्यांनी हे आसन सुरुवातीला केवळ १५ ते २० सेकंद धरून ठेवावे. नंतर सराव वाढत गेल्यावर ३० सेकंदांपासून १ मिनिटापर्यंत सहज राहता येते. अनुभवी साधक हे आसन २ ते ३ मिनिटांपर्यंत स्थिरपणे करू शकतात. मात्र आसन झाल्यानंतर नेहमी काही सेकंद विश्रांती घेणे आवश्यक आहे. विश्रांती न घेतल्यास स्नायूंवर अनावश्यक ताण पडू शकतो.
शरीरातील फायदे आणि परिणाम
निरालंब भुजंगासनामुळे पोटाचे स्नायू मजबूत होतात आणि आंत्रविकारांवर सकारात्मक परिणाम होतो. पचनशक्ती सुधारते व रक्ताभिसरण वेगाने होते. पाठीचे स्नायू ताणले जात असल्याने पाठीच्या कण्याची लवचिकता वाढते. ज्यांना सतत बसून काम केल्याने किंवा पुढे वाकल्यामुळे पाठदुखी होते त्यांच्यासाठी हे आसन उपयुक्त ठरते.
पाठीच्या प्रत्येक मणक्याला योग्य ताण मिळाल्याने जुने दुखणे कमी होते. तसेच पाठीच्या कण्याजवळील नसांचा रक्तपुरवठा सुधारतो, ज्यामुळे मज्जासंस्थेची कार्यक्षमता वाढते. शरीरात ऊर्जा निर्माण होते, थकवा कमी होतो व मानसिक स्थैर्य लाभते.
विशेष दक्षता
हे आसन करताना काही काळजी घेणे आवश्यक आहे. पाठीचा कणा कडक किंवा दुखत असेल तर सुरुवातीला सोपे प्रकार करून नंतर हळूहळू हे आसन करावे. ज्यांना स्लिप डिस्क, हार्निया, TB किंवा आंत्रव्रण आहेत त्यांनी हे आसन तज्ञांच्या मार्गदर्शनाशिवाय करू नये. कोणत्याही क्षणी धक्का न देता हळुवार हालचाली कराव्यात. नेहमी आपल्या क्षमतेनुसारच ताण द्यावा. सुरुवातीला लहान कालावधीसाठी आसन करून नंतर कालांतराने वाढवणे सुरक्षित राहते.
Niralamb bhujangasana Benifits
निरालंब भुजंगासन हे पाठीसाठी आणि पचनसंस्थेसाठी अत्यंत उपयुक्त असे प्रगत आसन आहे. यामुळे पाठीच्या कण्याची लवचिकता, स्नायूंची ताकद आणि रक्ताभिसरण सुधारते. मानसिकदृष्ट्याही हे आसन शांतता, एकाग्रता आणि उत्साह वाढवते. मात्र योग्य सराव, संयम आणि तज्ञांच्या मार्गदर्शनाखालीच हे आसन करणे गरजेचे आहे. नियमितपणे सराव केल्यास शरीर निरोगी, ताठ व ऊर्जावान राहते.
Table of Contents